Λίγο έξω από το χώρο
του κάστρου των Σερβίων βρίσκεται ο κομψός μεσοβυζαντινός ναός που έχει
αφιερωθεί στους αγίους Αναργύρους. Είναι κτισμένος έξω από το
βορειοδυτικό τμήμα του εξωτερικού περιβόλου των τειχών της κάτω πόλης
του κάστρου, κοντά στη βόρεια πύλη. Ο ναός είναι μονόχωρος, με ορθογώνια
αψίδα, που φέρει κεραμοπλαστικό διάκοσμο, και στο εσωτερικό του
διασώζει τοιχογραφικό διάκοσμο, ο οποίος, σύμφωνα με την κτητορική
επιγραφή και την τεχνοτροπία του, τοποθετείται χρονολογικά στο 1510.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα διατάσσεται σε τρεις ζώνες στις
μακρές πλευρές και στον ανατολικό τοίχο του ιερού. Στο ιερό
παριστάνονται στην κόγχη η Παναγία μεταξύ Αρχαγγέλων, εκατέρωθεν οι
μορφές του αρχαγγέλου Μιχαήλ και της Παναγίας του Ευαγγελισμού, στην
ποδιά οι συλλειτουργούντες ιεράρχες και στο αέτωμα η εδιαφέρουσα
παράσταση της Ανάληψης, όπου η Παναγία κρατεί με τα δύο της χέρια το
Άγιο Μανδήλιο. Στην κόγχη διασώζεται και τμήμα με απεικόνιση ιεραρχών,
από την αγιογράφηση της πρώτης φάσης του ναού, που ανάγεται στο 11ο-12ο
αιώνα. Στον κυρίως ναό, στην ανώτερη ζώνη απεικονίζονται μορφές
προφητών, στη μεσαία σκηνές από το Δωδεκάορτο και στην κατώτερη ολόσωμοι
άγιοι και η τρίμορφη Δέηση στο βόρειο τοίχο. Στο δυτικό τοίχο το
εικονογραφικό πρόγραμμα διατάσσεται σε δύο ζώνες. Στην ανώτερη και
πλατύτερη απεικονίζονται η Κοίμηση και η Μεταμόρφωση, ενώ στην κατώτερη
ολόσωμοι άγιοι και ο αρχάγγελος Μιχαήλ κοντά στη νότια θύρα εισόδου. Οι
τοιχογραφίες μπορούν να αποδοθούν σε δύο ζωγράφους, από τους οποίους ο
κύριος, που φιλοτέχνησε και το μεγαλύτερο μέρος του διακόσμου,
εντάσσεται στον κύκλο του λεγόμενου καστοριανού εργαστηρίου. Το
φημισμένο αυτό εργαστήρι έδρασε στις περιοχές των Μετεώρων, της
κεντροδυτικής Μακεδονίας και της βόρειας Βαλκανικής Χερσονήσου από το
1483 έως το 1510. Η τέχνη του δεύτερου ζωγράφου, στον οποίο αποδίδονται
με βεβαιότητα οι σκηνές του βόρειου τοίχου, εντάσσεται στις αντικλασικές
τάσεις, που επικρατούν αυτή την περίοδο στην κεντροδυτική Μακεδονία.
Κατά τα έτη 1996-2000 και ύστερα από σχετικές εγκεκριμένες
μελέτες πραγματοποιήθηκε η στερέωση-αποκατάσταση του ναού και η
συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου του.
Η άγνωστη καστροπολιτεία…
Μεταξύ Πιερίων και Καμβουνίων, σε ένα άγριο σκηνικό από
ανθρωπόμορφους και ζωόμορφους βράχους ορθώνεται η καστροπολιτεία των
Σερβίων (στα νότια του νομού Κοζάνης).
Κτισμένο σε φυσικά οχυρή θέση (σε βραχώδη λόφο στην έξοδο στενού
φαραγγιού), το βυζαντινό φρούριο με τον οικισμό στα σπλάχνα του σώζεται
σε εξαιρετικό βαθμό.
Η περιήγηση στην
Καστροπολιτεία των Σερβίων αποτελεί
μοναδική εμπειρία
που δεν πρέπει να χάσει όποιος βρεθεί στην περιοχή. Περιδιαβαίνοντας
στο κάστρο ο επισκέπτης νιώθει ότι ταξιδεύει πίσω στην εποχή του
Βυζαντίου. Το φρούριο είναι οργανωμένο σε τρία μέρη: η κάτω πόλη, η άνω
πόλη και η ακρόπολη συνθέτουν ένα
σπάνιο οικιστικό σύνολο της βυζαντινής περιόδου, ένα
υπαίθριο μουσείο που μαγεύει όσους επιλέξουν να το εξερευνήσουν.
Οικίες αρχοντικές, λουτρά, κρήνες και κινστέρνες (πηγάδια), εκκλησίες
με πλούσιο διάκοσμο (Άγ. Θεόδωροι, Άγ. Ανάργυροι, Βασιλική των
«Κατηχουμένων») αναδημιουργούν σαν σε εικονική πραγματικότητα την
καθημερινότητα της βυζαντινής περιόδου και μυούν τον επισκέπτη στον
ιδιωτικό βίο των κατοίκων της εποχής.
Την παράσταση κλέβει η ανάβαση στην ακρόπολη με την
υπέροχη θέα:
σώζονται η κατοικία του διοικητή, οι στρατώνες, οι αποθήκες και οι
στάβλοι, ενώ εντυπωσιάζουν οι δύο ισχυροί πύργοι στο δυτικό τμήμα,
ακοίμητοι φύλακες της εισόδου της ακρόπολης.
Σέρβια, άλλωστε, σημαίνει ακριβώς αυτό: φυλακτήρια, παρατηρητήρια (από το λατινικό ρήμα servo).
